บทที่ 3 การสร้างวัฒนธรรมการสื่อสารออนไลน์อย่างสร้างสรรค์ (Positive Digital Communication Culture)
วัฒนธรรมการสื่อสารออนไลน์หมายถึงบรรทัดฐานและบรรยากาศโดยรวมในการติดต่อสื่อสารระหว่างกันผ่านสื่อดิจิทัล การสร้างวัฒนธรรมที่ดีต้องอาศัยความร่วมมือของผู้ใช้ทุกคนในการประพฤติตนอย่างเหมาะสม และส่งเสริมกันและกันให้เกิดสังคมออนไลน์ที่ ปลอดภัย สร้างสรรค์ และเกื้อกูลกัน ดังที่ UNESCO ได้ชี้ว่า การศึกษาพลเมืองดิจิทัลมีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมให้ผู้คนมีส่วนร่วมอย่างรับผิดชอบ มีคุณธรรม และเคารพซึ่งกันและกันเพื่อสร้างโลกออนไลน์ที่สงบสุขและครอบคลุมทุกคน (UNESCO, 2024unesco.org) แนวทางต่อไปนี้คือสิ่งที่เราทำได้เพื่อร่วมสร้างวัฒนธรรมการสื่อสารเชิงบวก:
- เป็นแบบอย่างที่ดีและชักชวนผู้อื่น: การเปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมเริ่มต้นที่ตัวเราเอง ผู้ใช้แต่ละคนควรยึดมั่นในมารยาทและการสื่อสารเชิงบวกดังที่ได้กล่าวมา ไม่เผยแพร่เนื้อหาที่เป็นเท็จ รุนแรง หรือสร้างความเกลียดชัง เมื่อเราแสดงตนเป็นแบบอย่างที่ดี คนอื่นๆ ก็มีแนวโน้มจะปฏิบัติตาม นอกจากนี้ หากพบเห็นพฤติกรรมออนไลน์ที่ดี ก็ควรชื่นชมยกย่องเพื่อส่งเสริมให้ผู้ทำพฤติกรรมนั้นมีกำลังใจสืบต่อไป เช่น ในกลุ่มสนทนา หากมีคนคอยสรุปประเด็นหรือช่วยเหลือผู้อื่น ก็ควรขอบคุณเขาต่อหน้ากลุ่ม เป็นต้น การแสดงความขอบคุณและคำชมเชยในสังคมออนไลน์เป็นอีกวิธีหนึ่งในการสร้างบรรยากาศที่เป็นบวก
- กำหนดกติการ่วมของชุมชนออนไลน์: สำหรับกลุ่มออนไลน์หรือฟอรัมสาธารณะ ควรมีกฎหรือแนวปฏิบัติที่ชัดเจนเกี่ยวกับการสื่อสาร เช่น ไม่โพสต์เนื้อหาหยาบคายหรือดูหมิ่น, ไม่โจมตีบุคคล และ ไม่สแปมหรือโฆษณาในพื้นที่สนทนา การประกาศกติกาเหล่านี้ให้สมาชิกทุกคนรับทราบ (เช่น ปักหมุดโพสต์กฎกลุ่มไว้) และบังคับใช้อย่างจริงจัง จะช่วยป้องกันพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์และรักษาวัฒนธรรมของกลุ่มให้เป็นไปตามที่ตั้งใจไว้ หากมีสมาชิกละเมิดกฎ ควรตักเตือนหรือพิจารณาให้ออกจากกลุ่มหากจำเป็น การมีมาตรการรับมือที่โปร่งใสจะทำให้สมาชิกคนอื่นๆ รู้สึกปลอดภัยและไว้วางใจในชุมชนมากขึ้น
- ส่งเสริมการมีส่วนร่วมเชิงบวก: วัฒนธรรมที่ดีเกิดขึ้นได้เมื่อสมาชิกทุกคนรู้สึกมีคุณค่าและมีส่วนร่วม เราควรเปิดโอกาสให้สมาชิกแสดงความคิดเห็น ถามคำถาม และแลกเปลี่ยนข้อมูลกันอย่างเสรีภายใต้ความเคารพ ตัวอย่างเช่น ในที่ทำงาน ควรส่งเสริมให้พนักงานเสนอไอเดียใหม่ๆ ผ่านแพลตฟอร์มภายในองค์กร โดยไม่ติเตียนความคิดของใครอย่างรุนแรง ในชุมชนการเรียนรู้ออนไลน์ ครูหรือผู้ดูแลอาจตั้งประเด็นคำถามชวนคิดและกระตุ้นให้นักเรียนตอบ พร้อมทั้งชื่นชมความพยายามของผู้ตอบ แม้คำตอบนั้นอาจไม่สมบูรณ์ก็ตาม การ ใช้ภาษาที่เชิงบวก (positive language) และการสนับสนุนซึ่งกันและกันจะช่วยหล่อหลอมให้คนรู้สึกปลอดภัยที่จะมีส่วนร่วม
- จัดการกับพฤติกรรมเชิงลบอย่างสร้างสรรค์: แม้พยายามป้องกันอย่างไร ก็อาจเกิดกรณีมีผู้แสดงพฤติกรรมไม่เหมาะสม เช่น พิมพ์ข้อความหยาบคาย ใส่อารมณ์โกรธ หรือ กลั่นแกล้งทางไซเบอร์ ขึ้นได้ ในสถานการณ์เช่นนี้ สิ่งสำคัญคือการจัดการอย่างรวดเร็วและสร้างสรรค์ อย่าเพิกเฉยต่อการกลั่นแกล้งหรือนิ่งนอนใจ เพราะจะยิ่งทำให้ผู้กระทำรู้สึกว่าทำได้โดยไม่มีผล เมื่อพบเห็นควรทำอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น แจ้งผู้ดูแลระบบหรือผู้ดูแลกลุ่มให้รับทราบเพื่อตักเตือนหรือลบข้อความไม่เหมาะสมออก หรือในกรณีร้ายแรงอาจต้องระงับบัญชีผู้กระทำชั่วคราว การตอบโต้ผู้กระทำด้วยความสุภาพแต่หนักแน่นว่าพฤติกรรมนั้นไม่เป็นที่ยอมรับก็เป็นอีกแนวทางหนึ่ง ในขณะเดียวกันควรให้การสนับสนุนผู้ที่ถูกกลั่นแกล้ง ด้วยการส่งข้อความเป็นกำลังใจหรือช่วยรายงาน (report) พฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมนั้นต่อแพลตฟอร์ม ถ้าทุกคนร่วมมือกันดังนี้ สังคมออนไลน์จะค่อยๆ มีภูมิคุ้มกันต่อพฤติกรรมเชิงลบมากขึ้น
- สร้างบรรยากาศของความหลากหลายที่เกื้อกูล: สังคมออนไลน์ที่ดีควรเปิดรับความหลากหลายทางความคิดเห็น วัฒนธรรม และประสบการณ์ชีวิตของสมาชิก การเรียนรู้ระหว่างวัฒนธรรม เป็นสิ่งที่ควรส่งเสริม เช่น การจัดกิจกรรมแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรมออนไลน์ การสร้างกลุ่มสนทนาสำหรับผู้ที่สนใจเรื่องเดียวกันจากหลากหลายประเทศ เป็นต้น ISTE ได้ระบุว่านักเรียนในยุคดิจิทัลควรฝึกปฏิสัมพันธ์ออนไลน์อย่างมีความเห็นอกเห็นใจ และมีความครอบคลุมไม่แบ่งแยก เพื่อใช้เทคโนโลยีในการสร้างสรรค์ชุมชนที่ทุกคนรู้สึกเป็นส่วนหนึ่ง (ISTE, 2016iste.org) แนวคิดนี้นำมาปรับใช้กับทุกชุมชนออนไลน์ได้ โดยมุ่งเน้นให้สมาชิกเคารพความแตกต่างและเรียนรู้จากกันและกัน แทนที่จะมองว่าความแตกต่างเป็นปัญหา
สรุป: การสร้างวัฒนธรรมการสื่อสารออนไลน์อย่างสร้างสรรค์ต้องอาศัยเวลาและความร่วมมือจากทุกฝ่าย ผู้ใช้งานแต่ละคนควรเริ่มที่ตัวเองด้วยการสื่อสารอย่างมีมารยาท เห็นอกเห็นใจ และเคารพผู้อื่น พร้อมทั้งสนับสนุนให้ผู้อื่นทำดีและมีส่วนร่วมในเชิงบวก ตั้งกติการ่วมที่ชัดเจนในชุมชนออนไลน์และจัดการกับพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมอย่างถูกวิธี เมื่อเวลาผ่านไป ชุมชนออนไลน์ของเราก็จะกลายเป็นพื้นที่ที่น่าอยู่ ซึ่งกระตุ้นให้สมาชิกแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและทำงานร่วมกันได้อย่างเต็มที่ เกิดเป็นสังคมดิจิทัลที่มีพลวัต สร้างสรรค์ และเคารพซึ่งกันและกัน